THÂN GỬI BẠN TÂM LINH (bài 2)
3- Chu Đôn Di (1017-1073)
Cái gốc nguyên thỉ của vũ trụ có tính vô thanh, vô khứu, vô phương sở, vô hình trạng, ở ngoài hết tất cả những cái mà ta có thể lý hội được. Và vì không biết dùng chữ gì để gọi, nên gọi là VÔ CỰC.
Vô Cực không phải là không hẳn, mà là cái tự tại, vô thỉ, vô chung, bất sinh, bất diệt. Cái TỰ TẠI ấy không phát ra thì là vô cực; mà phát ra là THÁI CỰC. Vậy thái cực và vô cực là một thể.
Thái cực sinh lưỡng nghi, lưỡng nghi sinh tứ tượng, tứ tượng sinh bát quát, bát quát sinh lục thập tứ quái.
Sở dĩ Khổng giáo (hay Nho giáo) chỉ nói Thái cực mà không nói Vô cực, vì Nho giáo chủ trương ở sự thiết thực hơn, sợ nói đến vô cực thành quá siêu việt như Lão giáo.
(sđd., tr. 107 đến 116)
Từ cái VÔ CỰC, TỰ TẠI trên đây của thánh nhân Trung Hoa, ta đi ngược giòng thời gian và chuyển đến trời tây là Ấn Độ, ta thấy có gì giống nhau về định nghĩa không nhé.
1- LONG THỌ (thế kỷ I-II)
Bất sinh diệc bất dị
Bất thường diệc bất đoạn
Bất nhất diệc bất dị
Bất lại diệc bất khứ.
Không cần dịch tiếng Việt quí bạn cũng hiểu dễ dàng hơn bản tiếng Anh sau của MAX MULLER (1823-1900):
There nothing appears
Nothing has an end
Nor is there anything eternal
Nothing is identical (with itself)
Nor is there anything differentiated
Nothing moves
Neither hither nor thither.
Mệnh đề tứ cú nổi tiếng xuyên thời gian và không gian trên đây của ngài Long Thọ (được các học giả gọi là Đệ nhị Phật, sau Phật Thích Ca) nói về cái TỰ TẠI.
Và cái Tự Tại này sau đó được quãng diễn trong Bát nhã tâm kinh hay Prajnaparamitahrdayasutram mà theo sách sử Phật giáo ghi là được Huyền Trang (600-660) dịch sang chữ Hán như sau:
“Quán Tự Tại Bồ Tát hành thâm bát nhã ba-la-mật-đa thời chiếu kiến ngũ uẩn giai không... Thị chư pháp không tướng, bất sinh, bất diệt, bất cấu, bất tịnh, bất tăng bất giảm. Thị cố không trung vô sắc, vô thọ, tưởng hành thức diệc phục như thị... ”
Chúng ta lưu ý điểm này:
- Qua đoạn trên ta thấy có từ ngữ QUÁN TỰ TẠI BỒ TÁT.
- Quán Tự Tại Bồ Tát chính là Quán Thế Âm Bồ Tát.
- Trên bình diện tín ngưỡng của Phật giáo - hiểu theo TỤC ĐẾ -, Quán Thế Âm Bồ-Tát chính là vị cứu độ chúng sanh như trong kinh Diệu Pháp Liên Hoa đã chép ở Phẩm 25.
- Trên bình diện tâm linh - hiểu theo CHÂN ĐẾ hay ĐỆ NHẤT NGHĨA ĐẾ - vị nào tu chứng được cái TỰ TẠI được mệnh danh là Quán Tự Tại Bồ Tát.
- Bồ-Tát viết tắt của Bồ-đề tát-đỏa dịch từ Phạn ngữ BODHISATTVA = Bodhi+sattva. (Bodhi: giác ngộ; Sattva: chúng sanh, giống hữu tình), nói rộng ra theo Phật giáo, một người nào đó bất kể nam hay nữ khi chứng được lý VÔ THƯỜNG tức là chứng được cái TỰ TẠI thì được mệnh danh là QUÁN TỰ TẠI BỒ TÁT (Àryàvalokitesvarabodhisattva).
- Trong bài kỳ sau, tôi sẽ giải thích danh hiệu Àryàvalokitesvarabodhisattva và các từ ngữ TỤC ĐẾ và CHÂN ĐẾ (hay ĐỆ NHẤT NGHĨA ĐẾ).
(còn tiếp) |