TRUNG HỌC DUY TÂN - PHAN RANG

[DIEU HUYEN]

 Lại Mưa Về Nguồn


***Không ngờ hơn hai mươi năm sau tôi gặp lại chú Niệm, một chiều Xuân nơi đất khách quê người. Dưới bóng cây đào còn lại ít hoa nở muộn màng khi muà Xuân qua, trước mặt tôi , chú Niệm ngày xưa hôm nay là hình ảnh người đàn ông đứng tuổi, tóc ngả bạc, vẫn trầm lắng và cũng rất dịu dàng như ngày trẻ tuổi. Tôi bỗng nhớ lại mình năm mười bảy tuổi, dạo ấy cũng vào muà Xuân, chú Long tôi về Cần Thơ ăn Tết, dẫn theo chú Niệm, người bạn cùng đơn vị.

Ngày này năm xưa, tôi đã có nhiều buổi tối ngồi một mình, áp tai vào con ốc nhỏ cuả chú tặng , để tưởng tượng ra tiếng sóng rì rào cuả biển khơi, để hình dung ra những con tàu vượt xa hằng bao nhiêu hải lý. Tôi đã nhớ chú một mình như thế, nhớ mãi lời chú ví von mình như cọng hoa lục bình lẻ loi trôi trên dòng sông Hậu. Để rồi, năm chiến tranh chấm dứt , những chuyến tàu Hải quân tiến ra biển Đông, cũng là chuyến cuối cùng cuả người lính biển.

Những hình bóng cuả năm xưa, nay tất cả chỉ còn dìu dịu như vạt nắng Xuân trước sân nhà. Hai mảnh đời hay bao nhiêu mảnh đời đã có một số phận khác nhau, giữa chú và tôi chỉ là sự kính trọng và cảm thông thật sâu sắc, khi có cùng chung một kỷ niệm. Gặp lại chú, tôi không thể không nhớ đến một muà Xuân óng ả thời con gái. Một buổi chiều, trước lúc chú Long và chú trở ra đơn vị, chú đã kể cho tôi nghe nhiều chuyện về biển, dưới gốc mai già trước cửa, những cánh mai vàng rụng đầy trên sân, khiến chiều Xuân chợt như buồn theo những cánh mai vàng rụng tả tơi trong gió.

***Năm ấy tôi mười bảy tuổi, chị Nguyên mười chín. Khi chú Niệm trở về đơn vị, thỉnh thoảng gửi về cho hai chị em một lá thư, rồi khi có phép, chú thường mang về cho hai đứa vài món kỷ niệm cuả thành phố biển. Chiếc lược bằng đồi mồi, vài con ốc thật đẹp. Sau đó thì tôi mơ hồ rằng không phải chỉ mình tôi nhớ chú, vì có lần bắt gặp chị Nguyên viết đầy hai chữ "kỷ niệm" vào trang sau cuả một cuốn sách. Chị em tôi như hai dòng sông cùng đổ ra biển là chú Niệm, dòng thì êm đềm, còn dòng lại cuộn sóng. Chị Nguyên dành cho chú thứ tình cảm thật trầm lặng, còn tôi thì có đủ yếu tố để làm một đứa trẻ con hay vòi vĩnh, bởi vậy nếu phải chọn lựa, không biết chú thương ai hơn?

Chỉ mãi sau này, khi chú Long và chú đi xa, xa hẳn quê hương, chị Nguyên đi dạy học rồi lấy chồng ở Long Hải, tôi mới có dịp ra thăm chị. Lang thang trên bãi vắng dưới những rặng phi lao rì rào, không hiểu sao lúc còn một mình trên bờ cát ướt, tôi đã viết tên chú nhiều lần, rồi ngồi chờ những lượn sóng xô bờ xoá đi tất cả. Tên chú chỉ còn là những nét lờ mờ trên nền cát ướt, giống như lúc ấy chú cũng dần phai trong những hồi tưởng cuả tôi. Bên ly trà nóng nơi chiếc bàn sau vườn, chú Niệm nhìn tôi như để tìm lại những nét dễ thương của tuổi trẻ. Chú hỏi:

"Chị Nguyên bây giờ ở đâu hở Ngọc?"

Tôi buồn rầu nhớ đến người chị dễ thương cuả mình. Đúng là số mệnh, chị vẫn khá vất vả với nghề gõ đầu trẻ:

"Chị lấy chồng và đang đi dạy ở Long Hải, tháng trước có viết thư cho Ngọc, than thở cuộc sống vất vả quá, vì mấy cháu còn đi học."

Chú Niệm nói :" Thế à!" với một vẻ thờ ơ, nhưng chỉ tôi mới cảm được sự ngậm ngùi của chú. Tôi có cảm tưởng là ngày xưa hình như chú cũng có cảm tình với chị Nguyên, nhưng vận nước nổi trôi, đã mang theo tất cả. Tôi hỏi chú:

"Chú đã về Việt Nam lần nào chưa?"

Chú gật đầu, đôi mắt chú lắng một nét buồn trong đó:

"Có, một lần, vì còn gia đình bên đó..."

" Chú thấy thế nào?"

Vẫn một câu trả lời cụt lủn, nhưng đầy đủ ý nghiã nhất:

" Buồn..."

Chữ " buồn " như tiếng ngân cuả một cung đàn trầm lắng và bi ai.

" Ngọc không hiểu chữ buồn cuả chú. Thất vọng ư? Hay là chú không tìm gặp lại những gì cuả năm xưa. Nghe nói Việt Nam thay đổi nhiều, Ngọc chưa về lần nào nhưng nghe mấy người về Việt Nam sang đây nói lại như thế. Thay đổi từng ngày, thay đổi đến chóng mặt, chỉ cần một ít lâu không ra đường đã thấy phố phường đổi khác. Đấy là điều đáng mừng phải không chú, nhất là Ngọc vẫn nhớ những năm sau chiến tranh, thành phố tự nhiên tang thương như một chiếc áo rách."

Chú Niệm buồn rầu:

"Phải, chính sự thay đổi ấy đã tàn phá đi nốt những kỷ niệm trong lòng kẻ đi xa, hình ảnh quê hương đằm thắm và dịu dàng cuả một nền Văn Hoá phương Đông đã gần như biến mất, khiến chú có cảm tưởng mình đánh mất quê hương ngay chính trên quê hương mình."

Im lặng một chút chú tiếp:

" Ngọc có thể cho rằng chú bảo thủ, nhưng khó mà diễn tả nổi sự mất mát cuả một người xa quê đã lâu, mang theo trong đời những kỷ niệm đẹp về quê hương, về cái tinh hoa đẹp đẽ trong cái hồn cuả dân tộc. Nay nhìn ngắm lại quê hương mình, mà cứ tưởng mình đang lạc lõng ở xứ người. Ngọc thấy thế nào? Cái mình mong thay đổi vẫn không thay đổi, còn những cái thay đổi lại rất vô ích cho dân tộc và xứ sở mình..."

" Nghiã là . . . , Ngọc vẫn chưa hiểu những gì chú nói."

Chú Niệm nói lan man sang chuyện khác:

" Có hai nơi mà chú gửi gấm rất nhiều ở đó, đó là sông và biển. Vì nơi chú lớn lên đã có một dòng sông, và nơi chú trải gần hết đời thanh niên lại là biển. Nơi nào chú cũng có rất nhiều kỷ niệm, dòng sông quê hương và những chuyến hải hành lênh đênh trên vùng biển xa, cho nên khi trở về, chú không thể không tìm về những nơi chốn đó."

***Cùng một lúc trong tôi, hình ảnh ngôi nhà xưa ven bờ sông Hậu, có cây mai vàng trước sân, cây mận đỏ với những chùm hoa trắng , và đoá hoa lục bình phơn phớt tím bập bềnh trôi theo con nước. Căn nhà cuả vợ chồng chị Nguyên trong khu biển vắng, có mùi rong biển và cá khô . Dưới xa là ghềnh đá lởm chởm, sóng vỗ bờ rào rạt suốt đêm khuya, ánh trăng như trải một lớp bạc trên mặt biển, lượn sóng vỗ vào bờ chừng như trắng quá khiến lòng rờn rợn nỗi cô đơn, khi chỉ còn một mình lúc nào cũng có thể khóc được.

" Chú đã về thăm lại vùng đồng bằng sông Cửu Long?"

Chú Niệm gật đầu:

" Có chứ, chú có về lại Cần Thơ, ghé thăm căn nhà cuả gia đình Ngọc năm nào, dù không ai biết chú. Hình như đấy là người bà con cuả Ngọc, họ có nói với chú là gia đình Ngọc đi đã lâu rồi.”

Chú Niệm dừng lại đưa mắt nhìn tôi như muốn hỏi:” Ngọc còn nhớ không những kỷ niệm cũ?”. Tôi yên lặng chờ đợi, hồn lao chao như những đợt sóng biển gợn vào bờ. Chú Niệm nói:

“Chú đã xin phép được vào thăm lại tất cả, sân trước vườn sau, cây mai trước sân vẫn còn đó. Bây giờ thì hai bên nhà đã rợp bóng cây xanh, và lúc đứng dưới gốc mai nơi ngày xưa có lần chú về nhà Ngọc ăn Tết, trước lúc đi xa chú có một buổi chiều ngồi với Ngọc để nhìn những cánh mai vàng rụng đầy sân, nó buồn buồn làm sao đó. Ngọc có nhớ không?".

Mắt tôi bỗng cay cay khi chú Niệm nhắc đến kỷ niệm cũ,"Ngọc có nhớ không?". Có phải chú Niệm cuả hơn hai mươi năm về trước đang nhắc nhở tôi bằng những lời trầm ấm đó, những cánh mai rụng, trong cái tả tơi vương vương một chút ngậm ngùi. Ngày chú Niệm và chú Long đi xa, tôi vẫn thơ thẩn đứng dưới gốc mai, lá mai xanh mươn mướt khi mùa Xuân đã qua. Nhìn ra dòng sông, tôi nhớ chú, nhớ hình bóng một cọng hoa lục bình lẻ loi. Giọng tôi thật xúc động:

" Cám ơn chú đã về thăm chốn xưa cuả gia đình Ngọc. Nhớ năm nào chú về ăn Tết với chú Long, chưa bao giờ lại có một muà xuân vui nhiều như năm đó, và những lần sau đó chú ghé thăm, Ngọc vẫn chưa quên. Nhưng Ngọc muốn hỏi chú, sao trở về thăm lại quê hương, chú lại buồn?"

Chú Niệm nhíu đôi chân mày để khuôn mặt vẽ nên một nỗi suy tư thật sâu kín:

" Như Ngọc biết, chú đã chóng mặt với sự thay đổi cuả những thành phố mình ghé qua, không phải vì sự nguy nga, to tát cuả nó, mà vì chú cảm thấy mình không còn rung cảm với cái đẹp mà mình vốn hoài niệm, xem như chú đã thất vọng. Chú muốn nhìn thật gần sự thay đổi cuả quê hương, xem cái sức sống cuả quê hương mình đã vươn lên tới chừng nào. Tốt nhất là làm một chuyến xuôi miền sông Hậu. Chú thuê một chiếc đò máy, ghé thăm tất cả những cù lao trên giòng sông mà năm xưa, khi còn phục vụ trong một giang đoàn cuả Hải quân, chú đã từng đi qua đó. Điều khiến chú đau lòng là đã hơn hai mươi năm trôi qua, gần một phần tư thế kỷ mà những làng quê vẫn buồn hiu, xơ xác, vẫn không thay đổi bao nhiêu."

Tôi ngắt lời chú một lần nữa:

" Sự thay đổi đã làm chú ngán ngẩm, nay không thay đổi cũng làm chú đau lòng, Ngọc không hiểu. . ."

" Đúng, có cái thay đổi làm tốt đẹp xã hội và con người, có cái thay đổi làm băng hoại cả một nền văn hoá và đạo đức cuả dân tộc, đấy là điều khiến mình suy nghĩ. Sài Gòn cũng như hầu hết các thành phố ở quê mình, đã hội nhập vào đủ thứ tệ hại cuả nền văn minh phương Tây, đám trẻ không phân biệt thế nào là đúng, là sai, cho nên vô tình sự thay đổi chỉ là tự sát, đã giết chết và đạp đổ những gì quý giá nền văn hoá phương Đông mà mình nâng niu gìn giữ."

Tôi reo lên như tìm ra cốt lõi cuả vấn đề:

" Ngọc hiểu rồi, có phải chú muốn nói con người đã đạt được chân lý cuả kim tiền, và tiền nay đã trở thành cứu cánh để người ta chạy theo, không cần biết hậu quả và sự liên đới cuả nhiều mặt đi theo nó. Nhớ ngày xưa ở quê nhà, tụi nhỏ hay đọc mấy câu vè như thế này:

" Tiền là Tiên, là Phật

Là sức bật tuổi trẻ,

Sức khoẻ cuả tuổi già,

Cái đà cuả danh vọng,

Cái lọng để che thân,

Cái cân cuả công lý,

Cái chí cuả thanh niên..."

Những điều ấy đã thành châm ngôn cho sức mạnh cuả đồng tiền, thì xã hội nào chả có."

Chú Niệm cười thú vị vì bài vè rất thực mà cũng rất châm biếm, chú nói:

" Thành thử, những chuyện tình đẹp và thơ mộng như sóng nước Cửu Long giờ này cũng không còn, làm gì còn cảnh:

Em bên kia đứng,

Anh bên này nhìn,

Sông không sâu, không rộng,

Sao tình mình mông mênh. . ."

( Thơ Trần bang Thạch)

Vẽ một vòng tròn vô nghiã trên mặt bàn, chú Niệm tiếp:

" Đấy là mình nói chuyện tình yêu, tuổi trẻ bây giờ khôn ngoan và tính toán chứ không giống mình ngày xưa. Còn tuổi trẻ ở quê nhà hiện nay tạo cho chú cảm tưởng là họ đã đánh mất niềm tin vào cái đẹp cuả tình yêu cũng như tình người. Chân lý cuả đời là tiền, cho nên chả tha thiết gì tới tiền đồ cuả đất nước. Thần tượng thì sụp đổ, tất cả chỉ còn là hình bóng cuả một quả bóng bay vào không gian vô tận, lơ lửng đó nhưng không có nghiã gì hết. Chưa bao giờ trên quê hương, lại có thể thấy con người sống chết vì Tiền kinh khủng và dữ dội như thế, dường như mọi người chỉ nghĩ đến cá nhân và quyền lợi cuả riêng mình. Sự thay đổi tốt đẹp chung ý nghiã thật nhưng nếu làm thiệt thòi quyền lợi cho họ, họ vẫn nhắm mắt làm ngơ."

***Xa quê hương đã lâu, tôi không hình dung nổi sự thay đổi ở quê nhà. Thỉnh thoảng nhận được một lá thư, than phiền sự đồi truỵ cuả xã hội, nỗi lo lắng khi nhìn bầy trẻ lớn lên với bao nhiêu hiểm hoạ trước mắt. Những thác loạn của tuổi trẻ hôm nay, khác xa với tuổi trẻ của tôi ngày xưa. Với tôi, quê hương vẫn là hình ảnh tuyệt vời cuả chuyến phà lướt sóng trên sông lúc hoàng hôn, là hình ảnh cô nữ sinh thuần hậu và duyên dáng, là cô thôn nữ trong chiếc áo bà ba, là những căn nhà nằm khuất trong vườn cây, những thôn xóm im vắng của một đồng quê bình lặng. Căn nhà cuả chị Nguyên nơi bờ biển vắng, biển mịt mờ một màu đùng đục tím ngắt những chiều mưa, thấp thoáng hình ảnh chú Niệm ngày trẻ tuổi, với những con ốc nhỏ chất chứa bao nỗi nhớ vu vơ.

"Biển quê mình dễ thương quá phải không Ngọc? Cát trắng phau phau, chưa tới biển đã nghe được tiếng phi lao rì rào, đã ngửi được mùi biển mặn. Biển xanh, cát trắng, nước ấm, trời mênh mông. Chú nhớ biển quá, nhớ từng con ốc nhỏ, nhớ con tàu ngày nào với những ngày biển êm, cả cái lắc lư cuả tàu trong những cơn sóng dữ..."

Tôi như chìm ngập trong nỗi nhớ cuả chú, đã nói một câu rất mơ hồ:

" Cả những vết chân trên cát?"

" Những vết chân?". Chú Niệm ngạc nhiên hỏi tôi, vì làm sao chú biết những vết chân cô đơn cuả tôi khi một mình lang thang trên bãi biển vắng. Ngày xưa, lúc những cuộc chia ly rất bất ngờ không một lần báo trước, như sự vắng mặt cuả chú trong sự mong chờ cuả chị em tôi, và tiếp theo sự lần lượt ra đi thật lặng lẽ cuả những bạn bè, người thân, tôi thấy mình vô cùng cô đơn. Trong một buổi chiều, lòng tôi chợt u uẩn nhìn theo bóng một con tàu mờ mịt ngoài biển khơi, tôi đã nhớ chú tha thiết như thế nào, vô tình đã viết tên chú nhiều lần trên mặt cát ướt, rồi lại chờ sóng tới xoá đi, như biển mang chú đi, mất biệt, và tôi đã thổn thức một mình.

Thấy tôi im lặng, chú Niệm cũng quên không hỏi tôi về những dấu chân trên cát. Chú trở về với những niềm riêng còn trăn trở:

" Chú đã nhìn thấy cuộc sống khốn khổ cuả người dân quê mình, bám chặt lấy ruộng vườn, lấy mảnh đất chôn nhau cắt rốn, vẫn những mái nhà tranh xiêu vẹo và một cuộc sống thiếu thốn cả những vệ sinh tối thiểu. Họ mới là cái nôi để nuôi dưỡng cả một dân tộc, vậy mà họ khổ quá. Vẫn là cuộc sống thê thảm khi thiên tai đổ xuống, chờ chực vào lòng nhân đạo thì lại bị đủ thứ áp lực cuả chính trị, địa phương. Phép vua vẫn thua lệ làng."

Tôi hỏi chú:

" Mình sẽ làm được gì cho họ?"

Với một niềm kỳ vọng và chân thành cuả một tâm hồn trong sáng, đầy nhân ái, chú Niệm nói:

" Đâu phải như thế mà mình đầu hàng trước những khó khăn, cuộc đấu tranh cho lẽ phải nhất định thắng. Chú thấy mình vẫn mắc một món nợ lớn với quê hương, với dân tộc, với những người kém may mắn cuả xứ sở mình, cho nên sẽ cố gắng làm những gì mình có thể để giúp họ có một cuộc sống ý nghĩa hơn. Chỉ còn lại trên quê hương bà con cuả mình, những người cả đời bám lấy mảnh đất quê hương, họ chỉ muốn được vươn lên và được chia xẻ nỗi khó khăn cuả cuộc sống, có cơm ăn, có áo mặc, không hề nghĩ tới quả bóng màu mè rực rỡ bay trên nền trời kia, vì biết rằng thế nào nó cũng bể. Phải đem về cho bà con mình một niềm mơ ước, chứ không phải là để họ an phận với những gì họ có, mà không biết tranh đấu cho cuộc sống khá lên, trong khi có bao nhiêu dân tộc trên thế giới, họ được hưởng sự no ấm tối thiểu cuả một con người, cộng thêm sự tự do cuả tư tưởng." Hình như chú khóc, nước mắt không ứa ra nhưng trong âm vang cuả tiếng nói nghe như có chút nghẹn ngào. Giờ đây tôi đã hiểu, tại sao hơn hai mươi năm tôi vẫn trân quý người đàn ông này. Bây giờ giữa tôi và chú đã là hai mảnh đời khác biệt, tôi đã có một gia đình yên ấm, thứ tình cảm non nớt dành cho chú ngày trẻ tuổi, chỉ làm lấp lánh thêm vẻ đẹp cuả một dĩ vãng rất mượt mà. Tôi kính trọng chú như chú vẫn yêu mến người cháu gái cuả bạn mình, để dễ dàng trao đổi với nhau những suy tư, băn khoăn cuả mình và cho người trong đời sống hiện tại.

***Nếu hơn hai mươi năm trước tôi có yêu chú, thì trong hiện tại sự gặp gỡ này cũng không phải là điều tội lỗi. Chắc chắn tình yêu năm xưa không bao giờ vẩn đục, dẫu rằng hôm nay:

" Sóng thời gian có xô lại tình gần,

Cũng rời rã khi ngoài khơi gió động"

Nguyên Nhung