TRUNG HỌC DUY TÂN - PHAN RANG

[Mây tím]

Uy quyền của điện lực Sau đây là bài phóng sự điều tra về vụ mất điện kinh hoàng tại Texas trong tuần lễ Valentine, do báo Texas Tribune và ProPublica cùng thực hiện. Bài lược dịch này được chia làm hai phần. Phần I trình bày bối cảnh lịch sử, Phần 2 đi sâu vào các tổ chức liên quan đến ngành điện lực ở Texas. Phần I Dân cư Houston xếp hàng chờ có điện trở lại để thay bình khí đốt propane. (Hình: Mark Felix/WP) Luminant là nhà sản xuất điện lớn nhất Texas. Trong một cơn lạnh bất thường năm 2014, các nhà máy phát điện của Luminant đã phải ngừng chạy cả chục lần chỉ trong vòng 12 tiếng khiến lưới điện của tiểu bang suýt bị cúp. Rất may chuyện đó đã không xảy ra. Trước đó chỉ ba năm, các nhà máy điện của Luminant cũng đã ngừng hoạt động trong cơn bão tuyết rất lớn vào tháng 2, 2011, khi Dallas đang chuẩn bị cho giải Super Bowl. Lần đó Luminant bị tiểu bang phạt $750,000 vì đã không cung cấp đủ điện đúng theo hợp đồng. ERCOT (Electric Reliability Council of Texas) — công ty quản lý điện lực toàn tiểu bang, đã phải cúp điện luân phiên để bảo toàn lưới điện. Bản tường trình của ủy ban giám sát dịch vụ công yếu — Public Utility Commission (PUC), sau vụ mất điện 2011 kết luận Luminant và các hãng điện ở Texas “đã không nhìn ra những điểm yếu trong hệ thống có thể làm máy móc ngưng hoạt động khi nhiệt độ xuống quá thấp.” Vào tháng 5, 2014, PUC đưa ra một số quy định mới nhằm bảo vệ các điểm trọng yếu của hệ thống và sửa chữa các nhược điểm nói trên. Nhưng Luminant phản đối; họ nói chúng không cần thiết và chưa chắc sẽ giúp phát giác đâu là những điểm yếu thật sự. Họ lý luận: “Sự kiện khí hậu không cái nào giống cái nào. Mọi phân tích dựa trên vài trường hợp cá biệt đều vô nghĩa.” Nhân viên thành phố Richardson cạo tuyết bị đóng băng trước Tòa đô chánh ngày 16/2. (Hình: LM Otero/AP) Cuối cùng PUC đã rút lại một số điều kiện về sau được cho là vô cùng quan trọng. Thay vì phải truy tìm tất cả các điểm yếu trong hệ thống, nhà sản xuất chỉ phải xác định những nhược điểm nào cần sửa chữa dựa trên các tình thế đã xảy ra trong quá khứ. Nhượng bộ này của PUC là một trong những nguyên nhân dẫn đến sự suy sụp dây chuyền của lưới điện tiểu bang, vì nó không bảo vệ nổi các nhà máy phát điện trong thời tiết rất xấu. Trong cơn bão Uri vừa qua hơn 46,000 MegaWatt điện đã bị cắt, đủ để phục vụ 9 triệu căn nhà. Vào cao điểm của cơn lạnh, hơn 4.5 triệu nóc nhà đã bị cúp điện. Số người chết vì Uri tại Texas đã lên gần 60 người, trong đó có ít nhất hai gia đình người Việt. Từ nhiều thập niên qua, các cơ quan giám sát năng lượng cũng như giới lập pháp của Texas vẫn bị khống chế bởi giới tài phiệt sau lưng các công ty sản xuất và phân phối điện. Và bởi vì Texas có mạng lưới điện độc lập không liên kết với hai mạng lưới điện quốc gia, lưới điện của Texas không bị quản chế bởi các quy định của chính quyền liên bang. Nhưng điều đó không có nghĩa liên bang không được phép điều tra và cho ý kiến mỗi khi có chuyện. Dân Dallas lượm củi về đốt từ một địa điểm phát củi miễn phí của thành phố. (Hình: LM Otero/AP) Sau vụ cúp điện luân phiên năm 2011, cơ quan giám sát năng lượng liên bang FERC (Federal Energy Regulatory Commission) đã làm một bản tường trình chi tiết và đưa ra một số đề nghị nhằm cải thiện hệ thống điện lực của Texas. FERC cho hay đa số các nhà sản xuất điện cũng như cung cấp khí đốt ở Texas vẫn chưa thiết kế những phương thức chống lạnh căn bản như bao bọc đường ống dẫn gas, xây tường chắn gió, lắp đặt máy sưởi v.v. như nhiều nơi khác trên nước Mỹ và Canada. Ba năm sau, FERC lại làm một bản tường trình tương tự sau trận bão 2014. Kết quả vẫn vậy, chẳng đi tới đâu. Vài nhà lập pháp có tầm nhìn xa đã đề nghị một vài thay đổi như buộc các nhà sản xuất phải dự trữ năng lượng phòng bị, hoặc phải có người đại diện cho người tiêu thụ và giới tiểu thương trong hội đồng quản trị của ERCOT. Một số nghị viên còn muốn thấy PUC và Texas Railroad Commission — cơ quan giám sát đường sắt và đường dẫn dầu thô, khí đốt — có thêm quyền hạn để kiểm soát kỹ nghệ điện hữu hiệu hơn. Nhưng mọi nỗ lực cải tổ hệ thống trong hai mươi năm qua, kể từ khi Texas “thả lỏng” (deregulate) thị trường điện, đều bị các thế lực ngầm cản trở. Một người đàn bà đi lượm “ice cream” bị vứt trong thùng rác của một siêu thị bị mất điện ở Arlington. (Hình: Tom Fox/AP) Trước năm 2000, toàn bộ hệ thống điện lực ở Texas — từ sản xuất đến phân phối và bán lẻ, đều nằm trong tay một vài đại công ty được phép độc quyền mua bán điện, phân chia theo vùng. Khi Texas quyết định thị trường hóa điện lực, nhiều người tin rằng cơ chế mới này sẽ dẫn đến cạnh tranh và giảm giá điện cho người tiêu thụ. Không những điều đó đã không xảy ra, nó còn khiến vô số lãnh đạo trong cả hành pháp lẫn lập pháp bị chi phối và mua chuộc bởi giới tài phiệt trong ngành năng lượng, vốn dĩ đã nắm trong tay nhiều quyền lực từ hơn một trăm năm nay. Luminant là một ví dụ. Việc Luminant phản đối các đề nghị của PUC vào năm 2014 chỉ mới được các phóng viên điều tra khám phá gần đây. Nó cho thấy những đại công ty có dư tài lực cũng như quyền lực để áp đảo các cơ quan có trách nhiệm giám sát họ. Tim Morstad, phó chủ tịch hội cao niên AARP Texas, thổ lộ: “Ngay cả những công chức có lương tâm nhất của PUC cũng không tài nào cãi lại đội ngũ luật sư và chuyên viên hùng hậu được mướn để bao biện cho các công ty điện lực. Sự thật là các công ty đó gần như muốn gì được nấy.” Một người vô gia cư tại một khu trại cho người homeless ở Austin. (Hình: Jay Janner/AP) Về phần mình, Luminant nói công ty đã cung cấp khoảng 25% đến 30% điện lực cho tiểu bang trong hai ngày cao điểm của bão Uri, nhiều hơn mức trung bình là 18%. Nhưng Luminant nhất định không trả lời bao nhiêu bộ phận máy móc của công ty đã ngưng chạy trong cơn lạnh. Texas không phải là tiểu bang duy nhất đã thị trường hóa điện lực — California và một số tiểu bang khác cũng đã làm như thế. Nhưng vì lưới điện của Texas không nối kết với lưới điện toàn quốc, kiểu thị trường tự do của Texas dẫn đến việc các công ty điện lực chỉ sản xuất vừa đủ, không quá dư, nhằm giữ giá điện ở mức cao nhất có thể. Bởi vậy nên khi xảy ra biến cố bất ngờ như bão Uri vừa rồi, họ đã không dư điện dùng để cung cấp cho khách hàng. Jorge Sanhueza-Lyon hơ chân trên bếp trong căn nhà bị cúp điện ở Austin. (Hình: Texas Monthly) Tom Smith, một nhà đấu tranh cho người tiêu thụ tại Texas từ nhiều năm qua, cho rằng Nghị viện Tiểu bang và các cơ quan giám sát phải chịu phần lớn trách nhiệm vì bao lâu nay họ để cho các đại công ty tung hoành thay vì buộc phải đầu tư vào các biện pháp đề phòng. Ông nói: “Họ không muốn làm vì cho rằng những biện pháp đó sẽ tốn kém cho nhà sản xuất, làm tăng giá điện cho người dân.” Nhưng sau cơn bão Uri thì cái giá phải trả đã trở nên quá đắt cho nhà sản xuất, cho người dân, và cho luôn cả chính quyền. Một lần nữa, giới lãnh đạo hứa hẹn sẽ có cải tổ. Các nhà lập pháp lại hô hào mở cuộc điều trần và cho gọi các viên chức của ERCOT và PUC đến để chất vấn. Thống đốc Greg Abbott, người nhận khá nhiều tài trợ từ kỹ nghệ dầu khí ở Texas, giờ đây kêu gọi các nhà sản xuất năng lượng phải “winterize” hệ thống điện lực của mình để chống lạnh. PUC cho biết họ sẽ điều tra ERCOT (bốn người trong hội đồng quản trị của công ty nhưng không sinh sống ở Texas đã từ chức vào tuần rồi). Tổng chưởng lý Ken Paxton nói văn phòng ông cũng sẽ điều tra ERCOT và hàng chục công ty điện lực khác, kể cả Luminant. Tin mới nhất cho hay giám đốc PUC, bà DeAnn Walker, đã từ chức. Phần II và hết Tuyết bao phủ một trạm năng lượng ở Austin, Texas, vào thứ Năm, ngày 18 tháng 2 năm 2021. (Hình: Sergio Flores/Texas Tribune) Trong phần I chúng tôi lược sơ về trận bão năm 2011, và ảnh hưởng của nó đến một số quy chế về bảo toàn hệ thống điện lực tại Texas. Trong phần này chúng ta sẽ tìm hiểu về mặt pháp lý và quản lý giá điện. Chỉ ba năm sau Super Bowl 2011, Texas bị một trận bão tuyết khác nặng không kém. Gần 50 đơn vị phát điện bị ngừng hoạt động, xém tí nữa ERCOT đã phải ra lệnh cúp điện luân phiên. Nhưng lần đó dân chúng ít để ý vì không ai bị mất điện. Tuy nhiên, vụ này cũng nghiêm trọng đủ để cơ quan giám sát liên bang North American Electric Reliability Corporation (NERC) mở cuộc điều tra. Những khuyết điểm mà NERC tìm thấy thật ra cũng giống như hồi năm 2011, tức hệ thống điện ở Texas vẫn chưa được phòng vệ đúng mức để chống lạnh. Khu phố Blanco Vista của San Marcos đã bị bao phủ bởi lớp tuyết dày vài inch vào ngày 15 tháng 2, 2021. (Hình: Jordan Vonderhaar/Texas Tribune) Ngược lại, trận bão năm đó lại là cơ hội làm tiền cho các nhà sản xuất điện lực. Những tuần lễ sau đó họ còn khoe rằng các cơn xoáy Bắc cực đã mang lại thêm lợi nhuận vì chúng đẩy giá điện lên cao. Trong một cuộc họp thường niên với các nhà đầu tư, ông Joe McGoldrick của hãng Centerpoint Energy ở Houston cho biết: “Nếu một cơn xoáy Bắc cực nữa xảy ra chúng tôi sẽ không bỏ lỡ cơ hội mà sẽ lợi dụng tình hình, dĩ nhiên.” Ông Ed Hirs, một chuyên viên về năng lượng tại đại học University of Houston, nói thị trường điện lực của Texas dựa trên nguyên tắc giá càng cao thì các công ty sẽ gia tăng sản xuất khi tiểu bang đang cần điện nhiều nhất. Ðó là lý do tình trạng cúp điện vẫn xảy ra. Ví dụ như trong đợt bão vừa rồi, giá mỗi MegaWatt/hour (MWh) đã tăng từ $35 lên đến mức tối đa được ERCOT cho phép là $9000. Ông nói theo mô hình này, nhà sản xuất lúc nào cũng muốn rút bớt điện để ép ERCOT vào thế kẹt và cho phép họ lên giá. Chính vì vậy mà một số người tiêu thụ đã bị gởi hóa đơn tiền điện cả chục ngàn đô hồi tháng rồi. Tỉ lệ nhiên liệu dùng để phát điện ở Texas, từ trên: Khí đốt; Gió và năng lượng tái tạo; Than; Thủy điện, Hạch nhân và Dầu lửa. (Nguồn: Energy Information Administration) Nên nhớ, sau vụ bão 2014 chính ERCOT đã khen các công ty điện, cho rằng “họ đã phản ứng kịp thời để tránh xảy ra tai họa”. Trong phần kết luận của bản báo cáo, ERCOT cho biết cơ quan “sẽ tiếp tục viếng thăm các nhà máy điện để giám định nỗ lực phòng lạnh [winterization].” Chiếu theo luật Texas thì các công ty điện không bắt buộc phải tăng cường việc phòng lạnh, nhưng báo cáo của ERCOT cho thấy việc đó đã giúp giảm bớt nguy cơ mất điện trong một số trường hợp. NERC cũng đồng ý với bản báo cáo của ERCOT. Tuy nhiên họ cũng chỉ ra một số nhược điểm trong hệ thống mà bảy năm sau bão Uri đã chứng minh là vẫn còn. Chẳng hạn như các đường dẫn nước bị đông đá khiến nhà máy mất nước. Hoặc đường dẫn khí đốt bị mất áp suất khiến nhà máy không đủ năng lượng để tạo điện. Trong buổi điều trần trước Nghị Viện hôm tuần rồi, bà Christi Craddick, giám đốc nha đường sắt Texas Railroad Commission — cơ quan có trách nhiệm quản lý hệ thống đường ống xăng dầu và khí đốt, nhấn mạnh mối quan hệ tương tồn giữa điện lực và khí đốt. Bà Craddick nói một số lớn các nhà máy điện ở Texas cần khí đốt để chạy máy; ngược lại các hệ thống lọc và bơm khí đốt cần có điện để hoạt động. Trong vụ bão vừa qua, nhiều địa điểm cung cấp khí đốt đã trở thành nạn nhân bất đắc dĩ khi ERCOT cúp điện luân phiên mà không chừa họ ra, khiến tình trạng thiếu điện lẫn khí đốt càng thêm trầm trọng. Giá điện của ERCOT trong tuần lễ 12-19 tháng 2. (Nguồn: Bloomberg) Nhưng ngoài những lý do kỹ thuật nói trên, lưới điện của Texas còn bị khuynh loát bởi một hệ thống quyền lực chính trị lâu đời. Qua các vụ mất điện nặng nề trong ba thập niên qua, nhiều chính trị gia đã đề xuất một số biện pháp cải tổ, nhưng hầu hết đều thất bại. Năm 2012 nghị viên Sylvester Turner, nay là thị trưởng Houston, đã viết thư cho chủ tịch Uỷ ban Nội vụ yêu cầu xét lại mức giá tối đa $9000/MWh mà PUC vừa thông qua. Chín năm sau mức giá này vẫn vậy. Năm 2013 ông Turner đề xuất thêm một dự luật đòi hỏi uỷ viên PUC phải do dân bầu thay vì được thống đốc bổ nhiệm. Dự luật ấy đã bị loại bỏ. Trong cùng năm, Nghị Viện Texas đã từ chối đề nghị tăng tiền phạt đối với ERCOT từ $25,000/ngày lên $100,000/ngày nếu công ty không cung cấp đủ điện cho dân cư theo hợp đồng. Năm 2015 nghị viên Eric Johnson, nay là thị trưởng Dallas, đề xuất một dự luật yêu cầu các cơ quan điện lực và năng lượng, kể cả PUC, phải dành ra một phần ngân sách để tăng cường các biện pháp bảo vệ hệ thống điện trong trường hợp thời tiết xấu. Rất tiếc dự luật đó cũng bị xếp xó. Cách đây mới hai năm, một đạo luật dùng để kiểm soát Cơ quan Quản trị Khẩn cấp của tiểu bang (Texas Division of Emergency Management) đã không bắt buộc PUC phải “liệt kê những biện pháp bảo vệ hạ tầng cơ sở hòng duy trì các dịch vụ công yếu khi tai họa xảy ra.” Texas đối phó với thời tiết lạnh nhất trong hơn 30 năm Không ai biết vì sao PUC được biệt lệ. Giờ đây các nhà lãnh đạo đang tìm cách đổ lỗi cho người khác. Thống đốc Greg Abbott tuyên bố cúp điện là do “Green New Deal” của một dân biểu tại New York, rằng năng lượng tái tạo, đặc biệt là gió, là thủ phạm chính gây mất điện. Nhưng ông Dan Woodfin, Giám đốc Vận hành Hệ thống của ERCOT, cho biết lượng điện gió bị mất trong những ngày cúp điện tính ra chỉ bằng 13% trong tổng số lượng điện bị mất trên toàn tiểu bang; trong khi đó phần lớn điện bị mất đến từ các nhà máy chạy bằng khí đốt. Ông Abbott là người đã bổ nhiệm các uỷ viên của cơ quan giám sát PUCPUC, gồm ba người. Một người từng làm cho hãng điện lực Centerpoint Energy; hai người còn là thành viên ban quản trị của ERCOT mà PUC có nhiệm vụ giám sát! Hệ quả khó tránh khỏi từ những mối liên hệ chồng chéo giữa quyền lực và điện lực giờ đã hiện nguyên hình. ERCOT đang bị tố cáo tính sai tiền điện cho khách hàng trong những ngày sau cơn bão; số tiền ấy lên đến $16 tỉ đô la. Brazos Electric Power Cooperative, hợp tác xã điện lực lâu đời nhất ở Texas và phục vụ hơn 660,000 khách hàng, đã phải khai phá sản vì mắc nợ hơn 1.8 tỉ đô la do giá điện tăng vọt. Brazos nói hóa đơn điện của họ chỉ trong mấy ngày vừa qua cao gấp ba lần số tiền họ phải trả cho nguyên năm 2020. Cựu nữ sinh Gia Long Lê Như Loan, 72 tuổi, và ba cháu ngoại Colette, 5; Edison, 8; Olivia,11; đã thiệt mạng trong một vụ hỏa hoạn thương tâm giữa cơn bão tuyết tại Houston. (Nguồn: FB Jackie Pham). Giám đốc ERCOT Bill Magness vừa được cho nghỉ việc, ông phải từ chức trong vòng 60 ngày. Theo hợp đồng thì ông Magness sẽ được tiểu bang bồi hoàn một năm tiền lương — trên $800,000 đô la, nhưng ông Magness cho biết ông sẽ không nhận số tiền này. Năm thành viên trong hội đồng quản trị của ERCOT, kể cả chủ tịch và phó chủ tịch, đã đồng loạt từ chức — bốn người trong số đó không sống ở Texas. DeAnn Walker, tổng giám đốc của PUC cũng xin từ chức sau hai ngày điều trần căng thẳng trước Nghị Viện. Sẽ còn rất lâu để ta có thể tính sổ tất cả mọi thiệt hại do trận bão gây ra. Các công ty bảo hiểm ước lượng Uri sẽ là trận thiên tai tốn kém nhất trong lịch sử Texas. Nhưng cái giá đắt nhất trong tất cả mọi thứ vẫn là nhân mạng. Tính đến nay hơn 50 dân cư Texas đã thiệt mạng do cúp điện. Hy vọng sau vụ này dân Texas sẽ áp lực các nhà lập pháp cải tổ hệ thống điện lực tiểu bang tới nơi tới chốn hòng đối phó với những cơn lốc xoáy Bắc cực trong tương lai. Ian Bùi/baotreonline