TRUNG HỌC DUY TÂN - PHAN RANG

[Mây tím]

Đeo tấm chắn có giúp ngăn chặn được virus corona? Hít vào đầy một buồng phổi, Kerstin Rosenfeldt bước vào vị trí trên bục cao. Đèn tắt. Không khí tĩnh lặng. Sau đó, cô mở miệng phát ra một đoạn ngắn giai điệu opera. Kerstin Rosenfeldt thở ra một lồng ngực đầy hơi nước trước khi hát để chứng minh các hạt siêu nhỏ có thể bay xa tới đâu theo đường hô hấp. Nguồn hình: Bayerischer Rundfunk Lan truyền qua aerosols Khi cô hát, một màn mịn những giọt nhỏ li ti bắn ra từ đường thở của cô, ánh đèn sáng choang tắt ở một phía làm cho chuyển động xoay vần của những giọt nước li ti hiện rõ. Với mỗi từ cô phát ra, đám mây giọt nước li ti bay nhanh về phía trước sau đó quay vòng một cách lờ đờ trong không khí cách khoảng một mét trước mặt cô. Màn sương này là aerosols mô phỏng, được cấu thành từ hơi nước cô đã hít vào chỉ trong chốc lát trước khi bắt đầu hát. Tuy có phần phóng đại, nhưng lớp aerosols này là nhằm để tái hiện lớp màng mịn dịch hô hấp được phun ra khi mọi người nói, thở và hát. Mỗi khi chúng ta thốt ra chỉ một vài từ, chúng ta sẽ phun ra hàng ngàn giọt nước li ti aerosols, vốn hầu như không thể nhìn thấy được bằng mắt thường, vào không khí trước mặt chúng ta. Khi một ai đó bị nhiễm virus đường hô hấp như virus gây bệnh Covid-19, mỗi giọt aerosols có thể chứa hàng nghìn hạt có chứa virus, mà mỗi hạt đều có khả năng truyền nhiễm cho những người xung quanh nếu hít phải chúng. Ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy các hạt aerosols lơ lửng có virus corona có thể đóng vai trò lớn trong việc làm lây lan Covid-19. Tổ chức Y tế Thế giới vốn không coi Covid-19 là bệnh lây truyền qua không khí - tức là có thể tồn tại trong không khí trong một thời gian đáng kể mà vẫn có thể truyền nhiễm - nhưng giờ đây nhiều nhà khoa học tin là có. Tấm chắn nhựa đã đóng vai trò then chốt trong bộ dụng cụ bảo vệ dành cho các nhân viên y tế làm việc ở tuyến đầu trong đại dịch Covid-19 May mắn thay, Rosenfeldt không làm lây lan virus corona khi cô hát trên sân khấu tại phòng thu của Bavarian Broadcasting ở Unterföhring, Munich. Những luồng aerosols từ miệng và mũi của cô được theo dõi chặt chẽ bằng camera tốc độ cao do Matthais Echternach, trưởng khoa âm thanh và thính học nhi tại Bệnh viện Đại học Ludwig-Maximilians, và Stefan Kniesburges, chuyên viên cơ học chất lỏng tại Bệnh viện Đại học Erlangen, thiết lập. Họ hy vọng là có thể xác định được là các ca sĩ cùng trình diễn trên sân khấu hoặc trong các dàn hợp xướng cần phải giữ khoảng cách với nhau và với khán giả bao xa để giảm nguy cơ lây lan Covid-19. Aerosols và giọt nước li ti bay xa nhất khi ho hoặc hắt hơi, nhưng ta vẫn xả ra chúng khi hát, nói hoặc thậm chí chỉ thở. Nguồn hình: Bayerischer Rundfunk Giọt nước li ti bay xa Mức độ văng xa của aerosols khi một ca sĩ hát bằng cả nội lực thật là đáng kinh ngạc. “Một số ca sĩ chuyên nghiệp có thể tạo ra một đám mây aerosols xa tới 1,4m trước mặt họ,” Echternach nói. Những giọt nước li ti lớn hơn - giống những giọt nước bọt nhỏ - bay về phía trước và bay xuống dưới để đáp lên những bề mặt cách xa khoảng 1,5m. Ho có thể làm cho các hạt aerosols bay xa hơn - lên đến 1,9m, trong khi các nghiên cứu khác đã chỉ ra rằng việc hắt hơi có thể bắn ra các đám mây aerosols xa tới 8 mét. Khi Rosenfeldt đeo mặt nạ - loại bạn thấy các bác sĩ đeo trong phòng giải phẫu - tình hình thay đổi đáng kể. Thay vì bay cuồn cuộn trước mặt, luồng khí bắn ra bị chặn lại. Các tia aerosols bắn lên qua những khoảng hở nơi chiếc mặt nạ che trên mũi cô ấy, thoát ra hai bên. Mặc dù rõ ràng là virus vẫn có thể thoát ra không khí qua mặt nạ như thế này, nhưng lượng aerosols mang virus đã giảm đi đáng kể. “Không có giọt nước li ti lớn khi đeo mặt nạ,” Echternach nói. “Sẽ gặp nhiều vấn đề hơn với aerosols nếu mặt nạ đeo không khít, bởi khi đó aerosols sẽ có đường dễ dàng nhất thoát ra ngoài và thoát ra qua mặt nạ. Mặt nạ làm giảm tốc độ của aerosols ở phía trước.” Các thí nghiệm với chín ca sĩ khác từ dàn hợp xướng Đài phát thanh Bavaria cho kết quả tương tự. Mọi người đều vất vả khi hát mà phải đeo mặt nạ - như hầu hết chúng ta, vốn đeo thậm chí là mặt nạ tự may trong những tháng gần đây, sẽ biết, đeo mặt nạ sẽ khó thở hơn và miếng vải có thể làm át đi tiếng hát. “Hát khi đeo mặt nạ gần như là không thể,” Echternach cũng là một ca sĩ qua trường lớp, nói. “Vì vậy, chúng tôi đã thực hiện một thí nghiệm khác với hai ca sĩ đeo tấm chắn.” Đó là những tấm chắn nhựa trong bộ trang bị bảo vệ cá nhân mà bác sĩ điều trị bệnh nhân Covid-19 thường đeo, nhưng hiện nay những tấm chắn này đang trở nên thông dụng ở những nơi khác như cửa hàng, thẩm mỹ viện và quán bar. Một số dàn hợp xướng cũng đã bắt đầu luyện tập với tấm chắn. Nhiều người đã chọn tấm chắn để thay cho mặt nạ vải khi họ ra khỏi nhà trong thời đại dịch. Ở một số quốc gia, bao gồm cả Anh quốc, chính phủ đã đưa ra lời khuyên chính thức rằng những ai làm các công việc tiếp xúc gần gũi với dân chúng, chẳng hạn thợ làm tóc, thợ cắt tóc, thợ làm đẹp, thợ xăm và thợ chụp hình studio, phải đeo tấm chắn. Một số tiểu bang của Mỹ cũng khuyến cáo những người làm chứng trước tòa, giảng bài hoặc biểu diễn trước dân chúng phải đeo tấm che mặt. Chính phủ Singapore cũng đưa ra lời khuyên tương tự trong khi một số bang ở Úc nói rằng tấm chắn có thể thay cho mặt nạ nơi công cộng. Tấm chắn có thể bảo vệ người đeo khỏi những giọt nước lớn hơn nhưng sẽ kém hiệu quả hơn nếu virus lây lan trong không khí. (Credit: Press Association) Hiệu quả ra sao? Những tấm chắn này chắc chắn rất hiệu quả trong việc ngăn những giọt nước li ti lớn từ nước bọt bắn khỏi miệng người đeo - Echternach và các thí nghiệm của nhóm ông cho thấy mặt các tấm chắn nhanh chóng lấm tấm hơi ẩm. Tương tự, chúng cũng giúp giữ cho nước bọt của người khác không bắn vào mặt người đeo. Vấn đề là điều gì sẽ xảy ra với aerosols khi đeo tấm chắn nhựa? “Gần như toàn bộ aerosols đều bám xung quanh tấm chắn và văng xa với khoảng cách gần như bằng với khoảng cách khi không đeo,” Echternach nói. Những kết quả này vẫn chưa được công bố, nhưng Echternach nói rằng chúng là lời báo động cho bất kỳ ai chỉ dựa vào tấm chắn để giữ mình an toàn khi lệnh phong tỏa được nới lỏng. “Chúng chắc chắn không hiệu quả khi bạn tiếp xúc gần với ai đó,” ông cho biết. Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ dường như đồng ý với ông - họ không khuyên sử dụng tấm chắn trong các hoạt động thông thường hàng ngày hoặc dùng thay thế cho mặt nạ. Giới chức y tế Thụy Sĩ cũng báo động không nên dùng tấm chắn thay cho mặt nạ sau khi cuộc điều tra về việc bùng phát Covid-19 tại một khách sạn ở tiểu bang Graubünden cho thấy tất cả những người bị nhiễm đều đeo tấm chắn nhựa, trong khi những người không bị nhiễm là những người đã đeo mặt nạ. Tuy nhiên, bằng chứng khoa học xung quanh tính hiệu quả của tấm chắn còn chưa thống nhất. Trong khi nghiên cứu của Echternach xem xét điều gì sẽ xảy ra khi người có thể mang virus trong người nay đeo tấm chắn, thì các nhà nghiên cứu khác cố gắng đánh giá xem tấm chắn có thể bảo vệ người đeo khỏi những người xung quanh ra sao. Nghiên cứu chưa được công bố gần đây của Viện Nghiên cứu Sinh học Israel đã sử dụng giấy nhạy nước dán quanh mặt một mannequin đeo tấm chắn nhựa. Đối với những giọt nước li ti lớn xịt trực tiếp vào mặt mannequin ở khoảng cách 60cm khi ho hoặc hắt hơi, nó có hiệu quả như mặt nạ. Tấm chắn cũng dường như có hiệu quả hơn gấp 10 lần trước aerosols mịn so với mặt nạ. Tấm chắn mang lại một số lợi thế so với mặt nạ, chẳng hạn như bảo vệ mắt - vốn có thể là điểm xâm nhập vào cơ thể của một số virus. Chúng cũng có thể giúp giảm nguy cơ mọi người chạm tay lên mặt và bị truyền nhiễm bất kỳ loại virus nào dính vào tay họ. Chúng cũng thường được xem là thoải mái hơn và lớp kính ít bị mờ hơn khi người đeo thở ra. Nhiều cơ sở dịch vụ đã trang bị tấm chắn cho nhân viên của mình. Nguồn hình: Reuters Lợi thế của tấm chắn “Tấm chắn đem lại một số lợi thế,” Eli Perencevich, nhà dịch tễ học tại Đại học Iowa, viết trong một bài báo mới đây trên Tạp chí Hiệp hội Y khoa Hoa Kỳ để kêu gọi sử dụng rộng rãi tấm chắn. “Trong khi mặt nạ y tế có độ bền hạn chế và ít có khả năng được tái chế thì tấm chắn có thể được dùng đi dùng lại vô thời hạn, dễ dàng được làm sạch bằng xà phòng và nước hoặc các chất khử trùng gia dụng thông thường. Những người đeo mặt nạ y tế thường phải tháo nó ra để tiếp xúc với những người xung quanh; điều này không cần thiết khi đeo tấm chắn.” Nhưng tấm chắn dường như chỉ thực sự hiệu quả trong điều kiện lý tưởng: khi ai đó ho trực tiếp lên bề mặt nhựa. Trong hầu hết các tình thế hàng ngày, chẳng hạn như trong tiệm làm tóc, người đeo tấm chắn có thể di chuyển đến gần khách hàng khi họ cắt tóc. Khi các nhà nghiên cứu Israel di chuyển “nguồn gây ho” chỉ 30cm lên trên hoặc dưới mặt nạ - nhưng vẫn giữ nó cách xa 60cm theo chiều ngang - khuôn mặt mannequin lốm đốm những giọt nước bắn ra xung quanh các cạnh của tấm chắn. Trong những tình thế này, họ ước tính rằng tấm che mặt chỉ có hiệu quả 45% trong việc chặn các giọt nước li ti. Các thí nghiệm với aerosols và giọt nước li ti thật sự có chứa virus mới chỉ được thực hiện rất ít, nhưng phân tích do Viện Sức khỏe và An toàn Lao động Quốc gia Hoa Kỳ ở Morgantown, West Virginia, tiến hành phát giác rằng tấm chắn có thể chặn 96% các giọt nước li ti lớn khi các giọt nước li ti này chứa virus cúm. Nhưng với những giọt ho aerosols nhỏ hơn, có kích thước chưa tới 3,4 micromet, tấm chắn chỉ chặn được 68%. Nhưng có một vấn đề phức tạp khác nữa. Như thí nghiệm của Echternach với các ca sĩ cho thấy, màn sương mịn thoát ra khi chúng ta nói chuyện, hát hoặc ho không đơn giản biến mất khi nó bắn cách xa một mét. Trong khi các giọt lớn hơn sẽ nhanh chóng rơi xuống mặt đất hoặc các bề mặt khác, các giọt nước li ti siêu nhỏ chúng ta tạo ra có thể vẫn lơ lửng trong không khí trong vài phút và trong một số trường hợp là hàng giờ trong điều kiện rất tĩnh lặng. Trong các căn phòng được thông gió tốt, hoặc những căn phòng không khí bị xáo động, thời gian chúng lơ lửng trong không khí được cho là thấp hơn nhiều. Khi đeo mặt nạ, aerosols thoát ra ở các khe hở phía trên và hai bên thay vì bay ra xa. Nguồn hình: Bayerischer Rundfunk Nên đeo thêm mặt nạ Thậm chí có một số báo cáo cho thấy những giọt nước li ti nhiễm virus corona có thể lây lan qua hệ thống thông gió của các tòa nhà - miếng gạc của cửa thoát khí tại một bệnh viện ở Singapore điều trị cho bệnh nhân Covid-19 được xét nghiệm dương tính với virus. Khi aerosols chứa đầy virus bay lảng vảng trong phòng, chúng có thể dễ dàng len lỏi vào các khe hở lớn ở mé tấm chắn nhựa. Các thí nghiệm của Viện Quốc gia về An toàn và Vệ sinh Lao động cho thấy aerosols phân tán khắp phòng trong vòng 30 phút sau khi ho. Trong tình thế này, tấm chắn giúp giảm chỉ 23% lượng aerosols chứa virus được hít vào. Tất nhiên, vẫn chưa rõ có bao nhiêu con virus corona có thể có trong các giọt aerosols. Nghiên cứu về bệnh cúm cho thấy các giọt nước li ti mịn siêu nhỏ thuộc loại có thể tồn tại dai dẳng trong không khí có thể chứa hàng chục nghìn con virus cúm. Nhiều nghiên cứu gần đây cho thấy rằng virus có thể tồn tại trong những giọt nước li ti này đến ba giờ đồng hồ dưới dạng lơ lửng trong không khí. Hầu hết nhà nghiên cứu, bao gồm cả Echternach, đồng ý rằng có lẽ cách hiệu quả nhất để sử dụng tấm chắn là đeo thêm một chiếc mặt nạ bên dưới nó. “Chỉ đeo tấm chắn thôi sẽ không có tác dụng bảo vệ cho lắm,” Echternach nói. Ông nói thêm rằng chiếc mặt nạ bên dưới càng khít chừng nào càng tốt chừng đấy. Khoảng trống có thể khiến aerosols thoát ra và xâm nhập - ngay cả với mặt nạ khít chặt như mặt nạ phòng độc N95, râu ria quanh chỗ khép có thể làm giảm hiệu quả của chúng. Đối với những người muốn tham gia trở lại dàn hợp xướng hoặc hát trong các buổi lễ tôn giáo, Echternach và các đồng nghiệp của ông có thêm một số lời khuyên - giữ khoảng cách ít nhất 2,5m ở phía trước và 1,5m ở hai bên khi hát. Ở trong phòng được thông gió tốt cũng rất quan trọng, Echternach nói thêm. Đối với Kersten Rosenfeldt và các ca sĩ đồng nghiệp của cô tại Dàn Hợp xướng Đài phát thanh Bavarian, bất kể tin tức gì về cách giữ an toàn trước virus đều được hoan nghênh. “Mọi người rất khát khao biết được nhiều hơn về vấn đề này,” Susanne Vongries, quản lý dàn hợp xướng, nói. Giống như phần còn lại của thế giới, họ đang chờ xem đại dịch diễn ra như thế nào. Richard Gray