MỘT ĐẠI HỌC CHẾT YỂU!
Xin thưa đó là “UNIVERSITÉ INDO-CHINOISE” (Viện Đại học Đông dương) do Toàn quyền Beau của Pháp tại Việt Nam ký ngày 16-5-1906. Đại học này chia làm năm phân khoa: luật và hành chánh; khoa học; y khoa; kiến trúc tạo tác và văn khoa.
Sau đây là các đoạn trích từ bài “Đại học Tư lập đầu tiên tại Việt Nam hiện đại” của VŨ ĐỨC BẰNG đăng trong tạp chí TƯ TƯỞNG của Viện Đại học Vạn Hạnh số 49 tháng 2 năm 1975 – đây cũng là số cuối cùng của tạp chí Tư Tưởng do cố HT Thích Minh Châu (1920-2012) làm chủ nhiệm kiêm chủ bút.
“Ngày 24-9-1907 một nghị định khác ấn định chọn hôm 01-11-1907 làm ngày khai giảng và đồng thời xác định thành phần những giảng khóa được khai trương trong niên khóa 1907-1908 như sau:
Toán, cơ học, thiên văn, lý hóa đại cương, kỹ thuật và kỹ nghệ hóa học, động vật học, thực vật học, địa lý, sinh lý và vệ sinh, ngôn ngữ và văn chương Pháp, sử học đại cương, địa dư tổng quát, sử Đông dương và Đông Nam Á,, triết học, sử hoc đối chiếu, luật lệ Pháp quốc, luật hành chánh địa phương, kinh tế chánh trị và luật thương mại, sư phạm tổng quát, sư phạm thực hành và sư phạm học đường.
Nghị định còn tỉ mỉ xác định lệ phí ghi danh trọn niên khóa cho mỗi học viên là 2 đồng bạc Đông dương.
Sau những tháng trời chuẩn bị qui mô, Viện Đại học Đông dương gồm những cơ sở khang trang với đầy đủ thư viện và phòng thí nghiệm thật sự khai giảng ngày 09-11-1907. Vẫn theo tài liệu đương thời - (xin xem Jean Ajalbert, L’Indo-Chine en peril (Paris: Stock, 1906) tr. 30 c. c.) con số sinh viên ghi danh “khá đông”. Sau hai, ba đợt tuyển lọc rất kỹ càng, sĩ số được rút xuống còn 50 người. Thành phần giảng huấn không dưới 14 vị gồm toàn các “ tiến sĩ và cao đẳng chuyên môn” người Pháp.
Tuy vậy, Viện Đại học Đông dương có tướng mệnh một đại võ sư chết yểu. Sau khi trường Đông Khinh Nghĩa Thục đóng cửa đầu năm 1908, Viện sống èo ọt được mấy tháng rồi cũng nhận được lệnh đóng cửa.
Về lý do đóng cửa Viện Đại học Đông dương, các sử gia đưa ra nhiều điểm dị biệt. Nhưng sử gia Pháp, Jean Chesneaux, có lẽ có lý hơn khi ông khẳng định Đại học Đông dương được thành lập không ngoài mục đích “chặn đứng phong trào xuất dương du học sang Nhật. ” (xin xem Contribution à l’histoire de la nation vietnamienne (Paris: Editions Sociales, 1955) tr. 190.).
Nếu quả như vậy, quyết định thiết lập và bãi bỏ những dự án giáo dục đồ sộ như Viện Đại học Đông dương đều là những quyết định vội vàng do áp lực chính trị nhất thời. Quan điểm trên còn phù hợp với bài học lịch sử chúng ta có thể rút tỉa được nếu đem so sánh trường hợp Việt Nam với chính sách giáo dục tại các xứ thuộc địa khác. Thật vậy, chính quyền thực dân nào lại không sợ phát triển giáo dục? Các chiêu bài hoặc dự án giáo dục đồ sộ, kiểu Viện Đại học Đông dương, đều chỉ là trò chơi chính trị. "
Sau cùng, trong phần Kết luận, tác giả Vũ Đức Bằng viết như sau - sau khi ông đã nghiên cứu và viết một bài rất dài về Trường Đông Kinh Nghĩa Thục đăng trong tạp chí Tư Tưởng hai số liên tiếp:
“Tình trạng nghiên cứu hiện tại, mặc dù chưa được quán triệt, cũng đủ chứng minh Trường Đông Kinh là một định chế tư lập phỏng theo mô thức độc đáo của trường KEIO (tiểu, trung, đại học đồng thời tịnh hành). Nếu quan điểm trình bày được chấp nhận, Trường Đông Kinh quả thật là một đại học tư lập. Đó cũng là đại học đầu tiên tại Việt Nam hiện đại. ”
VŨ ĐỨC BẰNG |