TRUNG HỌC DUY TÂN - PHAN RANG

[Mây tím]

Các phương pháp thử Covid-19 ​Nguyên nhân chính từ sự bùng phát của đại dịch Vũ Hán là do khoa học thiếu phương pháp thử (testing). Không nhận diện được Covid-19 thì không thể chẩn bệnh một cách chính xác. Trên thế giới, các trung tâm y khoa đang loay hoay sử dụng mọi phương tiện đang có trong tay để nhận diện siêu vi khuẩn Vũ Hán trong khi bá tánh bàn tán sôi nổi về các loại thử và nhiều người cố gắng tìm cách thử cho chính mình. Test để nhận diện siêu vi khuẩn dễ lan tràn và đang lan tràn nhanh chóng (1) khác với loại test theo định kỳ (2) và khác xa hơn nữa là việc test di tính, phân tích da, tóc... (3). Như mọi loại test, ta muốn dùng các phương pháp có độ “nhạy” cao (“specificity” hay “True negative”) và có mức chính xác cao (“sensitivity” hay “True positive”). Với loại (1), dưới áp lực của thời gian, trong những ngày đầu của trận đại dịch Vũ Hán, phương pháp test chưa được hoàn thiện & vật liệu cần thiết thiếu thốn nhưng đã phải đem dùng nên đã có những kết quả test không chính xác. Loại (2) là các cách test đã được sử dụng lâu năm và đã được kiểm nghiệm trong khi loại (3) là những thứ test không liên quan đến sức khỏe, rao bán cho người tiêu thụ nên không chịu sự kiểm soát và chứng thực của bộ Y Tế Hoa Kỳ qua cơ quan FDA. Bài viết này tóm lược một số phương pháp test Covid-19 đang được sử dụng. Test Covid-19 được áp dụng ra sao tại Hoa Kỳ? Đầu tiên là nhân viên y tế dùng tăm quấn bông gòn (Q tip) để lấy mẫu tế bào màng mũi, cổ họng; các tế bào này nằm lẫn trong nước mũi, nước miếng và chứa siêu vi khuẩn [nếu có]. Kế tiếp là việc tách rời di tính của siêu vi khuẩn (viral genetic material) hay RNA của Covid-19. Siêu vi khuẩn RNA thường biến thái rất nhanh nên có thể lây lan giữa nhiều chủng loại thú vật và con người cũng như biến thái nhanh chóng để vô hiệu hóa các loại thuốc men con người biết sử dụng. Điển hình là siêu vi khuẩn cúm, cứ vài năm là ta phải thay đổi thuốc chủng ngừa vì siêu vi khuẩn đã biến thái. Tương tự như DNA được dùng trong việc nhận diện con người, RNA được dùng để nhận diện siêu vi khuẩn Vũ Hán. Việc “tách rời” Covid-19 RNA trải qua nhiều giai đoạn, dùng các hóa chất (reagents), primers [như dàn xi măng cốt sắt để xây cất nhà cửa, “primer” là bộ xương sườn di tính để “xây” bộ DNA của siêu vi khuẩn), và chắt lọc phần RNA đặc biệt của siêu vi khuẩn, lập đi lập lại nhiều lần. Phương pháp này có tên polymerase chain reaction (PCR), dùng những mảnh di tính riêng của Covid-19 trên sợi RNA để tạo thành DNA; và ta “đọc” ra mẫu DNA qua việc dùng thuốc nhuộm màu. Khi nước mũi, nước miếng không chứa Covid-19, test sẽ cho kết quả âm tính. Nói chung, từ những năm 1990, khoa học đã sử dụng PCR để nhận diện nhiều loại siêu vi khuẩn, từ cúm (influenza) đến zika; test siêu vi khuẩn cúm bằng PCR có thể cho kết quả trong 30 phút. Tạm hiểu, PCR không phải là một phương pháp test mới lạ nhưng việc chế tạo và sản xuất đầy đủ các vật liệu cần thiết cho Covid-19 testkit như primers [các mảnh di tính của Covid-19], reagents [hóa chất tác dụng với các di tính ấy] là những thứ mới mẻ. CDC’s laboratory test kit for severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 (SARS-CoV-2). Trong những ngày đầu, việc test Covid-19 cần nhiều thời giờ vì phải qua tiến trình “kiểm nghiệm”, quality control, mỗi giai đoạn. CDC cần kiểm nghiệm phương pháp PCR dùng cho Covid -19 trước khi cho phép sử dụng rộng rãi chưa kể việc sản xuất hàng loạt các vật liệu cần thiết cho “testkit” còn phôi thai, thiếu thốn. Cung ít hơn cầu nên kết quả là việc test chậm chạp, không đủ để cung cấp kịp thời cho nhiều phòng thí nghiệm trên toàn quốc. Bá tánh kêu gào theo khuynh hướng “có còn hơn không” nên ta bắt đầu thấy các testkit nhập cảng từ ngoại quốc, có thứ đạt tiêu chuẩn khoa học, có thứ không và việc chứng thực của FDA có phần “dễ dãi” vì nhu cầu cấp thiết từ trận đại dịch. Đây là một nhược điểm của các cơ quan Y Tế, kể cả Hoa Kỳ và các quốc gia giàu có, với mục đích bảo vệ sức khỏe dân chúng qua việc kiểm nghiệm các phương pháp phòng ngừa & trị liệu bệnh tật, đứng mũi chịu sào, chính phủ phải theo những tiêu chuẩn định sẵn bởi luật pháp với một số ngoại lệ. Khi nới lỏng quy tắc kiểm nghiệm và theo sau là các hệ quả bất ý, chịu bá tánh mắng mỏ chê trách. Lúc chặt chẽ, nên xem ra chậm chạp, cũng bị la ó, chửi bới. Một bộ testkit của Nam Hàn Về mặt “logistics” (cách sắp xếp, vận chuyển...), so sánh với các testkit từ Nam Hàn cho kết quả trong 24 tiếng, chính phủ quốc gia ấy đã dự trữ các vật liệu cần thiết từ những ngày dịch MERS còn nóng hổi năm 2015, bây giờ đem ra sử dụng cho loại siêu vi khuẩn cùng họ là Covid-19 nên Nam Hàn sẵn sàng và kịp thời sử dụng các vật liệu thiết yếu ấy khi Covid-10 đến cửa ngõ. Sửa soạn sẵn nên Nam Hàn thành công trong việc thử (testing để nhận diện bệnh nhân) cũng như hiệu quả trong việc cô lập dân chúng chưa kể tinh thần kỷ luật rất cao của dân chúng. Kết quả như ta đã thấy, dịch Covid-19 cũng ghé Nam Hàn nhưng chưa gây khốn đốn cho đất nước này. Về mặt “design/kỹ thuật”, testkit Nam Hàn có phần khác biệt so với [testkit] Hoa Kỳ về “primer” sử dụng. Các chuyên viên chọn những mảnh di tính của siêu vi khuẩn để dùng như “primer” dựa trên mấy tiêu chuẩn như: a) đặc biệt (specific) cho loại siêu vi khuẩn cần truy tầm, và b) các mảnh di tính ấy “bền bỉ”, không thất thoát khi thử nghiêm. Nếu primer không đủ mức đặc biệt, sẽ cho kết quả sai, “False positive” (không nhiễm bệnh nhưng kết quả dương tính). Và nếu “primer” thiếu các mảnh di tính (thất thoát từ lúc lấy mẫu nước mũi, miệng), cũng sẽ cho kết quả sai, “False negative” (nhiễm bệnh nhưng kết quả âm tính). Khi mới sử dụng, kết quả từ testkit Covid-19 của CDC có phần sai lạc đến từ loại hóa chất reagent sử dụng. Ta không biết mức chính xác của testkit Nam Hàn là bao nhiêu, nhưng các testkit của Hoa Lục thì không thể sử dụng được. Hiện nay ta chưa có phương cách test Covid-19 nào khác hơn là PCR, mức chính xác rất cao khi dùng đúng các “reagents” và “primers”. Mới đây, ngày 13 tháng Ba, 2020, FDA vừa cho phép công ty Thụy Sĩ Roche chế tạo một loại test Covid-19 mới. Roche test sẽ cho kết quả nhanh chóng hơn [CDC testkit] gấp 10 lần. Khác với phương pháp PCR, loại test này dùng một bộ máy móc riêng [của Roche]; ngoài Roche, chẳng công ty nào có, và Hoa Kỳ chỉ có khoảng 110 bộ máy này. Ta cũng vẫn cần hóa chất (reagent) khi dùng Roche testkit. Nghĩa là việc sản xuất reagents cần thiết vẫn còn là một nan đề cho đến khi Roche cấp tốc chế tạo đủ reagents. Một lần nữa, khi trận đại dịch xuất hiện, nhà cầm quyền và dân chúng cần cấp tốc tuân theo và áp dụng cùng lúc các nguyên tắc căn bản của Y Tế Công Cộng: 1) “Containment”: cô lập, cô lập những “ổ dịch” & những người nhiễm bệnh; 2) “Mitigation”: chữa trị và tiết giảm biến chứng từ bệnh tật; và 3) “Testing”: test cấp kỳ và rộng rãi để nhận diện nguyên nhân gây bệnh truyền nhiễm. Thất bại trong việc thi hành các nguyên tắc căn bản này dẫn đến tử vong và kéo theo các hệ lụy kinh tế, chính trị cũng như xáo trộn xã hội như ta thấy ngày nay. ID NOW COVID-19 Cập nhật tin tức từ FDA: Trong suốt thời gian đại dịch Vũ Hán hoành hành, FDA đã và đang cộng tác với 230 người /công ty chế tạo Covid-19 testkit. Tính đến hôm nay, 30 tháng Ba, 2020, áp dụng điều luật “emergency use authorizations”, EUA, 20 bộ test đã được chứng thực và cho phép sử dụng / bán kể cả ID NOW COVID-19, một loại test cho kết quả nhanh chóng (13 phút) của công ty Abbott Diagnostics Scarborough, Inc. Ngoài ra, 110 bộ test khác đang được kiểm nghiệm để chứng minh mức chính xác của testkit ấy trước khi được phép bán ra thị trường. Một trong các tiêu chuẩn thiết yếu là việc theo dõi người [được] test, vì sự an nguy của cộng đồng, FDA đòi hỏi các công ty cung cấp dịch vụ test tường trình với bộ Y Tế địa phương các kết quả test. Nghĩa là phải cung cấp tính danh, địa chỉ của người test để cơ quan Y Tế có thể cô lập (nếu kết quả dương tính) và theo dõi tình trạng sức khỏe của những người này. Chưa có bộ [tự] test tại nhà riêng nào được nhìn nhận và cho phép sử dụng / bán tại Hoa Kỳ. lltran